Kościół Zbawiciela

Neogotycki ceglany kościół Zbawiciela, wcześniej Chrystusa, został zaprojektowany jeszcze w 1894r. przez znanego berlińskiego architekta Heinricha Seelinga (1852 - 1932). W Bydgoszczy projekt znalazł się w lutym 1895 r. Prace budowlane rozpoczęto 25 marca 1896r., kamień węgielny położono 19 maja, a już 27 października kościół poświęcił dr Johannes Hesekiel. Wzniesiono go na planie krzyża, z szeroką, przestronną, dwuprzęsłową nawą, nieznacznie wysuniętym transeptem i krótkim prezbiterium.


Architektura kościoła jest zwarta i oszczędna, wręcz surowa, jednak dzięki temu wpisuje się w najbliższe otoczenie. Bryłę ożywia wieża z zegarem, pierwotnie zwieńczona wysokim namiotowym hełmem, który stał się ważnym akcentem placu i panoramy miasta oraz proste w formie, niezbyt okazałe trójkątne szczyty prezbiterium i transeptu. Hełm wieży i wysoki dwuspadowy dach kościoła były kryte dachówką. Czerwień murów z rzadka ożywiają jasno tynkowane blendy. Wejście główne wiedzie przez dwudzielny portal w przyziemiu wieży, nad którym w kolistej wnęce jaśnieje barwna mozaika, przedstawiającego Chrystusa Dobrego Pasterza; dwa niepozorne wejścia w bocznych wieżyczkach schodowych umożliwiały bezpośrednią komunikację z emporami. Oświetlenie zapewniają duże pięciodzielne okna w ostrołukowych arkadach, umieszczone na wysokości empor. Niewielkie okienka poniżej balkonów w większości zostały zamurowane. Wnętrze kryte jest podwieszonym drewnianym beczkowym stropem, wspartym na betonowych łukach. Przewidziano 434 miejsca siedzące na dole i 295 na kondygnacji empor obiegających nawę i transept.
Niemal w komplecie zachowało się pierwotne jednolite stylowe wyposażenie wnętrza - ołtarz w formie prostej ceglanej ostrołukowej arkady z metalowym krzyżem, mosiężna chrzcielnica, drewniana ambona, organy i długie ławy. Okno nad ołtarzem wypełnia barwny witraż z centralnym wyobrażeniem postaci Chrystusa, z Bogiem Ojcem i gołębicą Ducha Św. w tle, któremu towarzyszą czterej ewangeliści ze swoimi symbolami. Okna boczne ozdobione są oszczędniejszym oszkleniem o motywach geometrycznych. Godnym uwagi zabytkiem rzemiosła jest monumentalny żyrandol, wyraźnie nawiązujący do romańskich "świętych koron" znanych z Akwizgranu czy Hildesheim, symbolizujący Niebieskie Jeruzalem.

25-głosowe organy o oszczędnym w ozdobne detale, niemal "konstruktywistycznym" prospekcie i dobrym brzmieniu zbudował w 1897  r. znany organmistrz Wilhelm Sauer z Frankfurtu nad Odrą. W 1941 r. zostały one rozbudowane przez firmę Josef Goebel z Gdańska.

Ściany, strop, balustrady empor i ambonę pokryła skromna w formach dekoracja o motywach roślinnych i orientalnych, łącząca elementy stylistyki neogotyckiej i secesyjnej Dekorację figuralną otrzymała arkada tęczowa wiodąca do prezbiterium (głowy proroków i gołębica Ducha Św. na sklepieniu nad ołtarzem) oraz chór muzyczny obok organów (wizerunki aniołów). Z biegiem lat przemalowana, daje tylko przybliżone wyobrażenie o pierwotnym wyglądzie.

Zgodnie z pierwotnym zamiarem, w 1901 r. wokół kościoła powstało obszerne i malownicze założenie zielone, projektu Konrada Neumanna, dyrektora Ogrodów Miejskich, łagodzące surowość architektury i będące miejscem rekreacji dla okolicznych mieszkańców. Do 1929r. obszar skweru wynosił 1,6 ha, wówczas uległ zmniejszeniu do 0,65 ha.






fot. Sławomir Kołtuński (witraż i żyrandol: Jakub Kwintal)


Opracowano na podstawie książki Jerzego Domasłowskiego Osiemdziesięciolecie Parafii Ewangelicko - Augsburskiej w Bydgoszczy 1922-2002, wyd. Augustana, Bydgoszcz 2002.

 FOTOGRAFIE ARCHIWALNE   (fotopolska.eu):